Naskotago de Laplace kaj de Noether

Antaŭe mi skribis pri libro far Pierre-Simon de Laplace kiun mi aĉetis en librofoiro. Nu, mi volas rememori kaj rememorigi al la legantoj ke la venonta ĵaŭdo, 23a de Marto, estos datreveno de la naskotago de tiu franca matematikisto, Pierre-Simon de LAPLACE, sed ne nur lia: ankaŭ de germana matematikistino Emmy NOETHER. Pierre-Simon LAPLACE naskiĝis en tiu-ĉi dato, 257 jarojn antaŭe, kaj mortis en Francio la 5an de Marto de la jaro 1827. Li havis ampleksajn interesiĝojn, sed kontribuis precipe en astronomia mekaniko kaj en teorio de probabloj; pri la unua temo li publikigis libron Exposition du systeme du monde kaj la kvin-voluman verkon Traité de Mécanique Céleste, aperinta inter 1798 kaj 1825. Lian profundan fidon pri la leĝoj de mekaniko li esprimis per jenaj vortoj: "Iu intelekto kiu en iu momento konus ĉiujn fortojn kiuj animas Naturon, kaj ankaŭ la situaciojn proprajn de la estaĵoj kiuj ĝin komponas, se ankaŭ estus sufiĉe ampleksa por analizi tiujn datumojn, povus enpreni per ununura formulo la movojn de la plej grandaj korpoj de la universo kaj tiujn de la plej leĝera atomo; nenio ŝajnus dubinda al tia intelekto, kaj tiel la estonteco samkiel la pasinteco ĉeestus antaŭ siaj okuloj." Do, li pensis determinisme, sed konscia pri ke la homo nur alpoksimiĝas al tia ĉioscia "intelekto", li kredis ke la homa scio nur estas dubanta alproksimiĝo al la vero, kaj ĉi-lasta penso instigis lin ekstudi la fenomenojn de probableco. Emmy Amalie NOETHER naskiĝis 124 jarojn antaŭe en Germanio, kaj mortis la 14an de Aprilo de 1935 en Usono. Albert EINSTEIN, en letero al David HILBERT -kun kiu ŝi laboris-, opiniis ke ŝi havis "penetrantan matematikan penson". Ŝi, kies patro kaj frato ankaŭ estis matematikistoj, laboris pri grupoj: precipe pri koncepto de simetrigrupoj kaj nekomutaj aŭ ne-abelaj grupoj. Ŝi pruvis teoremon (nomata Teoremo de Noether) kiu estas utila en fiziko kaj kiu en simplaj vortoj diras ke kiam simetrigrupo priskribas la konduton de fizika fenomeno, tiam ekzistas iu kvanto -ligita al tiu fenomeno- kiu konserviĝas. Ekzemple, energio estas la konservita kvanto en kelkaj procezoj .